'inTERSECTION'
van 5 oktober t/m 26 oktober 2019 do - vrij - za van 10.30u tot 16.30u
duo-tentoonstelling van twee ex-collega's CHRIS MEULEMANS & FIK VAN GESTEL
OPENINGSWOORD
door Eric Rinckhout
‘Intersection’ is de titel van deze tentoonstelling. Ik ben het woord ‘Intersection’ toch maar eens gaan opzoeken in het woordenboek. En het heeft meerdere betekenissen in het Nederlands: ‘kruispunt’, ‘punt waar lijnen elkaar kruisen’, ‘knooppunt’, ‘snijvlak’ en ‘doorsnijding’.
Zo, daar kunnen we even mee voort.
Laten we naar de eerste betekenis kijken: ‘kruispunt’. Heel concreet gaat dit op voor de twee kunstenaars die hier tentoonstellen. Hun paden hebben elkaar ooit gekruist en kruisen elkaar nu weer. Fik van Gestel is in de jaren 1980 docent geweest aan de academie van Arendonk en Chris Meulemans was toen studente. Later zou zij een tijdlang in zijn voetsporen treden als docente aan deze academie.
Ze zijn elk hun eigen weg gegaan, maar vandaag staan zij hier samen op één kruispunt: de Noord-Zuid Galerie, op zich ook een plek waar Noord en Zuid elkaar raken, zo vlak bij de Nederlands-Belgische grens. De galerie is een mooie ruimte: licht in de verschillende betekenissen van het woord, helder en menselijk qua volume, afmetingen en verhoudingen. In deze galerie hangen de werken van Chris en Fik zij aan zij: nu eens gaan ze een dialoog met elkaar aan, dan weer een confrontatie.
De titel ‘Intersection’ slaat ongetwijfeld ook op de kunstwerken zelf: het gaat niet alleen om de raakpunten die de twee oeuvres met elkaar hebben, ‘in’ veel van de werken raken verflagen elkaar en kruisen lijnen elkaar in een rasterpatroon. Bovendien zijn er afsnijdingen en doorsnijdingen: sommige schilderijen zijn scherp gekadreerd, figuren en objecten worden soms doormidden gesneden. Over de titel ‘Intersection’ is duidelijk goed nagedacht.
Fik van Gestel is een van de krijgers van de schilderkunst. Hij debuteerde op het eind van de jaren zeventig toen de schilderkunst meermaals dood was verklaard. Het huis dat hij vanaf 1979 betrok in de Kempen met een grote paradijselijke tuin – verzorgd maar toch wild – zou voor hem een bron van inspiratie blijken. Dat zien we op de werken in deze tentoonstelling. Maar ook poëzie, lichamelijkheid, pijn, reizen en andere kunstenaars kunnen Fik inspireren.
‘Het schilderij is een bos’ is een uitspraak van Fik van Gestel, waarmee hij wil zeggen dat een schilderij een gelaagd gegeven is: een bos is ook meer dan een verzameling bomen, er is struikgewas, kreupelhout en humus. De schilder observeert graag en nauwkeurig. Waarom groeien bomen zo? Welke structuur zit er in de takken? Hoeveel soorten groen zijn er? Hij maakt foto’s tijdens zijn wandelingen en maakt aan de hand van observaties en indrukken aquarellen in zijn atelier, dat als een soort hut of loods midden in zijn tuin staat. Zonder ramen, want hij wil zich concentreren en heeft zijn indrukken allang opgeslagen in zijn visueel geheugen.
Een schilderij ontstaat terwijl het geschilderd wordt. Dat lijkt een nonsensicale uitspraak maar er is geen vooropgezet plan en als er toch een is, wordt het onderweg constant bijgestuurd en is het onderhevig aan invallen, uitschuivers en accidenten, die allemaal op zich productief blijken te zijn. Werken aan één schilderij kan snel gaan, maar ook traag verlopen. Het kan een gevecht zijn. Het monumentale ‘Oog van M.’ heeft hem drie jaar gekost. Niet aan één stuk, natuurlijk. Afgekeurd werk - Fik is zeer kritisch - wordt overschilderd en door de verflagen heen toont het nieuwe schilderij hier en daar zijn geschiedenis.
De tuin, de boom en de natuur zijn belangrijke constanten in het oeuvre van Fik Van Gestel. Maar Fik is geen landschapschilder. Zijn werk zit op het kruispunt van figuratie en abstractie - weer een ‘intersection’. Zo biedt ‘Het oog van M.’ vijftig tinten groen plus rode vlekken die zich als bloemenranken slingeren rond een rasterwerk. ‘Le jardin de Pierre’ - een knipoog naar Pierre Bonnard, de arcadische schilder bij uitstek - is een sfeer, een samenscholing van kleuren die op zoek zijn naar een vorm.
‘Voor de knoppen’ toont een naakte boom, een skelet. ‘Voor de knoppen’ is een van de geestige, prikkelend titels die Fik vaak voor zijn schilderijen kiest. Een boom als structuur van verfstrepen, een boom die figuratief én abstract is, die het idee boom verbeeldt en tegelijk een autonoom kunstwerk is.
In die achterste zaal liep ik rond als in een tuin. Het aardige is dat daar de werken van Chris Meulemans en Fik van Gestel subtiele verbanden aangaan. De kunstenaars hebben samen hun werken gehangen en zijn daarbij secuur tewerk gegaan. Kijk naar het geel dat een subtiele band tussen enkele schilderijen smeedt. Maar er mag ook een dissonant zijn: ‘Hand-Coloured’ van Chris Meulemans voegt zich niet naar de rest en is een uitroepteken in die zaal.
Chris Meulemans heeft in het verleden veel collages gemaakt. Dat zindert door in haar jongste schilderijen die hier te zien zijn. Maar kijk goed: hoewel sommige werken collages lijken te zijn of uitgeknipte foto’s lijken te bevatten, heeft Chris Meulemans voor de werken in ‘Intersection' alleen olieverf en kleurpotlood gebruikt. Soms, toegegeven, hier en daar ook kalkpapier. Dus toch een klein beetje collage.
‘Doorsnede’ is een woord dat in verband met haar werk kan opduiken. Chris maakt hier en daar gebruik van hars, waardoor ze kan spelen met scherpte en wazigheid. Ze brengt dat hars aan nu eens als sluitstuk van een werk dan weer als tussenlaag waarop ze opnieuw begint te schilderen. Ook zij werkt in lagen, maar die lagen blijven vaak zichtbaar. Ik zeg ‘vaak’, want op een aantal werken heeft ze met wit veel weggeschilderd. Verbergen en verdwijnen zijn kernbegrippen in haar kunst en aanpak.
Opmerkelijk is dat in het werk van Chris Meulemans ook een rasterpatroon voorkomt, maar bij haar verwijst het naar de rigiditeit van het menselijk denken en handelen. Ook in haar werk staat de natuur centraal, maar veel problematischer dan bij Fik van Gestel.
Op een intuïtieve manier stelt zij de ingrepen van de mens op de kwetsbare natuur ter discussie. Neem nu een werk als ‘In Between’: een stormachtig en driftig geborsteld schilderij. Centraal is vegetatie te zien, een plant, die deels verborgen gaat achter een wit vel papier. Daarover loopt een rode streep die ik graag interpreteer als een grafiek, die ontspringt links in een rasterpatroon, een geschilderd blad ruitjespapier. Opvallend is hoe bloedrood die streep is, tegenover het zachte groen van de vegetatie. De calculatie, het business-model zeg maar, bedreigt de natuur. Op die spontane manier drukt Chris Meulemans haar reactie uit op het menselijk gedrag: de mens die de natuur onder druk zet en manipuleert.
Ze schildert die bekommernis zonder enige anekdotiek. ‘Traces’, het werk dat naast ‘In Between’ hangt, toont subtiele sporen van vegetatie. Een doorsnede van een bloesem, een afdruk van een takje mimosa - denk ik - is zwartgeblakerd. Voorts een schim van een menselijke figuur. Het werk heeft zijn titel niet gestolen: van mens en natuur blijven alleen sporen over. Ook ‘Hiding Point’ gaat met zijn forse zwarte borsteltrekken over verdwijnen.
In haar expressieve, soms explosieve schilderijen gaat Chris om met groei en maakbaarheid, natuur en manipulatie, leven en vernietiging. ‘In Love’ is een werk waarin groene, rode en zwarte strepen al die verschillende impulsen verbeelden. Stevig geschilderd, ergens tussen figuratie en abstractie in.
Fik en Chris staan op een kruispunt. Samen. Het zijn schilders die verschillen en toch veel gemeen hebben. Ze dagen ons uit om goed en heel langzaam te kijken. En diep na te denken over kunst, mens en natuur.
5 oktober 2019, Eric Rinckhout
